Li du cummari

Era l’ura di mazziuarnu a notti: li "vinturi" li chiamavanu tutti li cristiani quannu sintivanu sunari li campani di la chiesa di Muntidoru, ca currispunnivanu a li tri di juarnu.

Comi ogni ast’ura, cummari Tana la Tappa, s’affacciava a la porta e mentri dava a manciari a li gaddrini, cu lu vacili viacchiu, chinu di caniglia impastata cu l’acqua, tra un: "puru puru", un: "ci ci ci" e u: "‘zzù burdillara ca mi pizzuliji", chiamava li cummari di lu vicinatu ca era l’ura di diri lu Rusariu.

Li chiamava ad una ad una "cummari Rosa, cummari Cuncetta, cummari Nofria, cummari Tota… viniti ca è l’ura di diri lu Rusariu…" gridava Tana cu na vuci di tinuri: "arricuglitivi e allibbirtativi ca staiju addrumannu li cannili, ca oji a la Beddra Matri, lu Rusariu ci l’amma a diri cantatu!"

A sentiri a cummari Tana ca li chiamava; tutti li cummari niscivanu di li porti; e già si vidivanu trasiri ad una ad una e si jivanu a assittari ni li seggi tutti scanchirati, appujiati a li mura.

Ni la casa di cummari Tana c’era n’arcova unni era cunzatu lu liattu, pua un tavulinu, l’antarinu cunzatu di la Beddra Matri, un cufilaru cu tecchia di paglia intra n’agnuni, tanti pignati viacchi e na trizza d’aglia appizzata a un chiuavu. Finarmenti li cummari trasijaru tutti e pi urtima trasì cummari Tota cu lu purmuni ‘nmmucca, e si ji a assittari ni l’agnuni ‘cchiu ummirusu cu la testa calata. "Mah!?" si taliaru li cummari meravigliati. Era lu solitu cumpurtamentu di Tota chissu?

Tota Pipitone, ‘ntisa comu la "fumera", era na fimmina ‘ncapu la trintina, cu na mascara chiatta e tosta e na ‘mpigna senza russura: vanniata; sciarrera e vanniatura comu a iddra nun c’era nuddru; si nun faciva na sciarra a lu juarnu nun si cujitava.

Perciò, trasì silinziusa e cu la testa calata e si ji a gnuniari ni ‘ddru puastu sulitariu senza l’intenzioni di "dari mazzu".

Addrumati li cannili s’accumincià a sfilari la cruna. Cummari Tana faciva di "capa vuci": "Nu primu misteru dulurusu si cuntempla…" Ogni tantu si sintivanu suspruna ‘ngusciati, pruviniri di l’agnuni: "Avi Maria china di Grazia…" attaccava Tana, "Santa Maria Matri di Diu…" rispunnivanu, in coru, l’antri cummari. Intantu cummari Tana era junta a li litanij: "Maria Vergini…Ora pro nobis…Maria Santissima du Rusariu…Ora pro nobis…" Tra n’ora pronobis e nantru, si lamintava Tota a vuci bassa: "Ah! Chi disgrazia… Ah! Chi cosa tinta…", "C’aviti cummari Tota?" Ci spià gnura Cuncetta ca era assittata vicinu. "Nenti, nenti mi doli un caddrazzu!" Arrispunnì Tota, cuntinuannu a lamintarsi e a scotiri la testa. Susprannu si susiva e jiva vicinu a lu quatru di la Beddra Matri diciannucci adasciu adasciu: "Oh! Beddra Matri mia talia chi guai aju gravi, mi viditi vu sula!… Sugnu ‘cca davanti a Vù; ca si mi faciti sta grazia ca vuagliu jiu, tri tummina di furmiantu Vajia a dari e pi lu santu vuastru juarnu vi Le purtari." La ’ntisi cummari Cuncetta a Tota mentri faciva sta prummisioni a la Beddra Matri. E tutta cumposta e giudiziusa, Cuncetta, assistimannusi lu fazzuletto di ‘ntesta si ci fici ‘cchiu vicinu cu la seggia, e cu tanta discrizioni ci dissi: "Oh cummari Tota c’aviti? Vi vjiu la facci tecchia giarna e l’uacchi chini d’amarizza! Spuativi cu mia! C’aviti di gravi ni la panza d’accussì amaru, ca vi rudi d’intra tutta la vostra pirsuna? Jittatilu stu vilenu c’aviti!" cummari Tota a sentiri li paroli di Cuncetta s’arrimuddrà e ci arrispunnì: "Oh cummaruzza chi ajiu ni sta panza?! Ajiu ca sugnu malata di carusi, senza ca c’era ma maritu! Vù lu sapiti ca Ramunnu è la guerra a la Spagna." Cuncetta, scannaliata, faciannusi la cruci cu la mani manca, ci dissi: "cummà lu sapiti ca è piccatu gravi aspittari carusi senza esserci lu maritu? Comu putistivu fari? Lu capiti cummà? E comu la ta a taliari a la genti ni la facci quannu vi crisci la panza?" Tota, la puvireddra, nun sapiva chi diri disprata comu era, pariva anzi ‘cchiu cumpunnuta di prima. Cuncetta vidiannula ni su statu ci dissi ancora n’antra vota: "sintiti cummari Tota nun c’è ‘cchiu chi fari, lu fattu è fattu e nun si ni pozza parlari ‘cchiu. Sulu amma a pinzari a priari a la Beddra Matri c’ava a fari la grazia, ca socchi vi nasci ava a assimigliari a vuastru maritu Ramunnu! Anzi sapiti chi vi dicu, cummà, m’impiagnu a priari jiu, a raggia di cori, tutti li santi jiorna mentri diciammu lu Rusariu; e sti tri tummina di furmiantu ca prummittistivu a la Beddra Matri mi li dati a mia ca n’aiju bisuagnu; ca anzi, la Santa Vergini vi binidici di ‘cchiu pi st’attu di carità ca faciti!" A Tota si ci allargà lu cori a li paroli di Cuncetta! E silinziusamenti ficiru lu pattu!

Cummari Tana, la patruna di casa, si ‘nnaddunà ca Tota e Cuncetta spatuliavanu a l’ammucciuni e perciò taliannuli a tutti du malamenti dissi: "chi sù si vrigogni davanti a la Beddra Matri? Finiammu lu Rusariu armenu!" E ‘ntunarunu la canzuna di la Madonna: "La Matri Santa, l’Arcancilu lu ‘ntisi e di ‘ncelu ci misi lu nomu Gesù".

Tota e Cuncetta, accussì, ogni jiuarnu a la stessa ura, intra a cummari Tana, assittati vicinu vicinu, si dicivanu lu Rusariu assiami a l’antri cummareddri. Tana era sempri la capa vuci e ‘ntunava, cu la cruna mani: "Avi Maria…" "Santa Maria…" arrispunniva lu coru di l’antri vuci. Tra n’Avi Maria e nu Patri nostru, cummari Cuncetta diciva a la gruicchi di cummari Tota: "Santa Maria… fa ca la vucca, e l’uacchi di lu picciliddru, c’ava a nasciri a ma cummari Tota, assimiglianu a lu maritu Ramunnu… Gloria Patri fa ca li gruicchi, li capiddri, la testa, tutta la facci, li vrazza, li mani, li piadi e tuttu lu cuarpu di stu picciliddru assimiglianu tutti a cumpari Ramunnu…" Accussì prigava in cuntinuazioni, puvireddra cummari Cuncetta, veramenti a raggia di cori a la Beddra Matri, ca stu picciliddru, c’avia a nasciri a la cummari, putissi assumigliari tuttu a lu maritu Ramunnu ni li minimi particulari.

Intantu passavanu li jiorma e li misi.

Cummari Tota si priparava a la nascita cu la prisenza sempri di cummari Cuncetta: c’avia a aviri lu compitu di riciviri la genti ca vinivanu a vidiri lu picciliddru; e pronta avia a fari nutari, a l’amici e a li parenti, l’assumiglianza di iddru cu so pà.

Finarmenti arrivà lu santu jiuarnu ca Tota accattà: era na fimmineddra. "Maria quantu é beddra! Maria quantu é ‘rranni!…" dissi la mammana mentri la lavava ni lu vacili d’alluminiu. "…cummari Tota, a voglia ca arritardà quasi di du misi a nasciri, a mia mi pari perfetta: na picciliddra di novi misi cunchiuti! Sapiti cummari Tota, vi finì comu a li jiumenti ca portanu lu puddriddru ni la panza deci-unnici misi! Ora vì chi casi di la natura!? Mai n’avia vistu, ha! Ha! Ha!… " arridiva la mammana "…e ci ‘nni su cosi strani munnu munnu!" e finiannu di lavarsi li mani, si ‘nni ji sbattiannu la porta. "Chi facci di mula, Cummari Cuncè" dissi ancora dulenti Tota ‘ncapu lu liattu "Lassati perdiri, sapiti chi n’aspetta ora?…" dissi Cuncetta "…La parti ‘cchiu tinta. Ora amma a cumminciri a la genti e a li parianti ca s’annuccenti è di Ramunnu; ca ‘cchiu la taliu ‘cchiu sa voglia russa ca avi ni la frunti mi ricorda quarcunu …Mah? Unni la vitti?…". "A nuddri banni, a nuddri banni la vidistivu, pirchì sa voglia l’avi Ramunnu ni la gargia di lu culu! Capistivu?! Vi vinni la ‘ntisa Cummari Cuncè?!" dissi Tota "Già, già…" accunsintì Cuncetta "…m’arraccumannu però! Jiu lu ma duviri lu fici; priavu notti e juarnu la Beddra Matri, e mi pari ca tecchia di grazia ni la fici, pirchì sta picciliddra veru ci assimiglia a Ramunnu, dunni ancora nun lu sacciu, ma li simbianzi su d’iddru e chissu nun vi lu scurdati grazzi a mia; comu vù certu, ma ta a dari tri tummina di frumiantu!" "Stati cujeta ca chissu è pinsiaru miu, vù fati lu duviri fina ‘nfunnu ca siantu ca stannu arrivannu aggenti" l’astutà Tota. Mancu finiaru di parlare ca ‘ntisiru tuppiari; eranu cummari Tana e Rosa ca capiaru ca la cummari avia accattatu.

Oh quantu ci parsi beddra la picciliddra, sciaccuatunazza e chiatta ma tecchia scunchiuteddra pi essiri di deci misi e passa. "Mah, la natura! C’è cu nasci di setti misi, cu di novi e cu quasi di unnici. Lu Signuruzzu tutti cosi sapi" dissi giudiziusa Cuncetta. "E Ramunnu, a propositu, lu sapi iddru?…" spià Tana. "Chi vulissivu diri?" arraggià Tota, ca ‘ddruacu ci pinniva. "…No vuagliu diri, si l’avvisastivu di lu fattu, di sa nascita" la carmà Tana. "E comu potti fari mischineddra…" ‘ntirvinni pronta Cuncetta "…avi unnici misi ca nun si avi notizii, ne di vivu ne di muartu". "Però unnici misi fa vivu era. E’ comu!" Arrispunnì Tota, arripizzannu la cosa e sbummannu a chianciri tantu pi sbariari lu discursu. "Curaggiu pinsati a cosi belli, ca cu Ramunnu ata a fari festi e fistigliuna, quannu veni…" la cunsulava Cuncetta "…E pua taliatila, taliatila, si nun è perfetta Ramunnu? La vuccuzza, li manuzzi a mazzola, la nascareddra, na stampa e na figura." "Veru è! Ma sa voglia ni la frunti di cu la piglià?" Spià Rosa, "L’avi cumpari Ramunnu ni la gargia di lu culu!…" Dissi prontamenti cummari Cuncetta. "Accussì ‘ncumpidenza siti cu Ramunniaddru? Comu ci la vidistivu?" Addumannà scannaliata Tana, "…Gran pezza di malusa! Lu ‘ntisi diri a Cummari Tota!" Arrispunnì risintuta e arridiannu Cuncetta. E arridiaru tutti. "Però cummari Tota…" s’ammiscà arriari, scaccaniannu maliziusa a la ‘nsutta, cummari Rosa "…di na cosa sula nun ci piglià di vuastru maritu Ramunnu". Lesta ‘ntirvinni Cuncetta pigliannu la picciliddra e mintiannula ‘mmirazza a Rosa ci dissi: "cummari Rò taliatila di vicinu a sta carusa! Taliatici la vuccuzza, l’ucchiuzzi, li gruicchiceddri, fina l’attaccatura di la frunti cu li capiddruzzi, facciuzza tunna…" "Veru è! Na si, na si ma nun ci piglià di lu pirripipì" finì scaccaniannu Rosa. E tutti li cummari sbuttaru a ridiri ‘ccu iddra.

Accussì fici Cuncetta cu tutti li cristiani ca vinniru a vidiri la picciliddra.

E pi ‘nnu lassu di tiampu tuttu filà lisciu comu l’uagliu. Nuddru appi ‘cchiu dubbiu ca Serafina nun era figlia di Ramunnu. Chissu grazzi piddiveru a Cuncetta ca era ritinuta na bona e cuscinziusa cristiana.

Purtroppo è n’amara rialtà anchi ni ‘ssi tiampi nuastri! Nun è forsi veru ca basta ca na cosa è tinta vanniata, tinta è criduta? O se è bona vanniata, è bona criduta? E nu è forsi ‘cchiu meglia criduta, la cosa vanniata, quantu è ‘cchiu fidatu, ritinutu capaci, spertu, dottu, puliticu, parenti, cuscinu o cugnatu, lu vanniaturi? Riflittiti, cari liggitura, riflitti sempri, quannu unu di chissi vi voli fari cridiri ca anchi lu sceccu vola.

Cuncetta accussì arriniscì ni lu so ‘ntentu, perciò vuliva riscotiri chiddru ca ci attuccava. Ma Cummari Tota si faciva surda e rimannava sempri. Almenu ci aviva jiutu na triina di voti prima di jiri a arricurriri. L’urtima vota, addirittura, Tota ci arrispunnì: "Ancora cu sà storia? Vi dissi ca quannu l’aju, li tri tummina di frumiantu vi li dugnu! E ora basta, fori di casa mia e nun arricuglitivi ‘cchiu se no vi cacciu a sputazzati". A sì paroli Cuncetta arraggià e accumincià a sbarrarsi la panza: "Ah! Pezza di burdillara, dannata e senza ritegnu ca s’avivavu tecchia di russura nun facivavu chiddru ca facistivu! Dopu tuttu chiddru ca aju fattu pi vù? E ora mi vuliti nigari lu ma dirittu?" "Nossigura…" arrispunnì arrisurbuta Tota: "…lu vuastru dirittu vi lu dugnu ora stessu. Tiniti ‘cca …drittu ‘ncapu li corna". Niscì un taccariaddru luangu quantu un juarnu e ci lu sbattì furiusa ‘ntesta e spaddri spaddri. "V’abbastanu, o ni vuliti n’antra tummiata?" Accussì diciannu ci sbatti la porta ni la mascara e nun si fici ‘cchiu ‘ncuitari.

Di druacu cummari Cuncetta capì ca cummari Tota nun aviva vistu na spica di frumiantu in vita so. Ma la sò collara e lu sò duluri eranu tanti ca, sutta cunsigliu di lu figliu ranni, Ruardu, dicisi di jirla a citari drittu ni lu Potestà, Don Mimì Scazzetta.

Lu potestà era omu ca capiva tanti cosi e quannu si vitti davanti cummari Cuncetta, tutta sicca, tutta niura pi li viriati ca aviva pigliatu, un paru d’uacchi sgriddrati pi la raggia e lu scuarnu ca ci lucivanu di sutta la mantillina arripizzata… "Comu vi chiamati?…" ci addumannà lu Potestà. "Cuncetta Ferru ditta "chianci minestra"…" ci arrispunnì la cummari. "…Siti signura o signurina?" addumannà arriari Don Mimì. "…ne signura ne signurina ma viddrana sugnu!". Mischineddra Cuncetta faciva pena piddiveru! E chi è sta storia…! Cu si lu putiva ‘mmagginari ca sti criaturi senza scola, senza pani …., senza nenti s’arriducivanu accussì!

Omu giustu piddiveru era lu Potestà: Don Mimì Scazzetta; chinu d’umana carità. Si piglia a cori lu casu di la gnà Cuncetta, tantu ca ci li prummisi iddru li tri tummina di frumiantu; anzi no tuttu lu furmiantu ca ci abbisugnava a iddra e a cummari Tota, l’antra mischineddra. Fu accussì ca mentri cummari Cuncetta s’anchijva li viartuli di furmiantu ni lu magasè a la prisenza di ‘ddru santu cristianu di Don Mimì; carricannusi ‘ntesta li viartuli già chini e abbiannusi a la porta si firmà tutta a na vota. Si la pinsà un mumentu… si vuntà e dissi: "Ma? Don Mimì sta criusità ma ta a livari, midè vù ci l’avistivu la parti, ni la figlia di cummari Tota?…"

Poviru Don Mimì Scazzetta, accussì capì ca lu veru beni si nun è rinnutu a mali, nun si chiama beni.