Lu velu di zita

"Rapiti la finestra - vanniava dispratu lu ‘zzì Carmelu Ciciraru - spalancati li porti quantu nesci lu fumu: c’è ma muglieri ca st’accupannu! Aiutu curriti genti! Nisciammula ‘mmiazzu a la vaneddra quantu s’arripiglia". Di cursa quattru cristiani si carricaru a Cummari Rosa pi li mani e pi li piadi, la nisciaru di ‘ddru ‘mpiarnu e la ficiru assittari fori, cusà susprava. Cummari Rosa aviva l’uacchi vuntati e la scuma ‘mmucca ed era tutta affumata e niura ca pariva la "Beddra Matri di lu ‘mpiarnu"; ma era viva e la genti di lu vicinatu si misiru a gridari: "Miraculu! Miraculu, Cummari Rò siti viva! Si nun era pi vostru marito astura fussivu ridutta a ginisiaddru!" Cummari Rosa aviva li vistita ancora fumanti perciò lu niputi Piatru ci sbarrà di ‘ncuaddru un catu chinu d’acqua p’astutarla e accussì, ancora mezza stunata si pirsuadì di chiddru ca stava succidiannu e mittiannusi li mani ‘ntesta si misi a gridari comu na disprata: "Ma figlia Giuvannina! Ma figlia Giuvannina! Nu la trastivu di li fiammi?! Era curcata a latu di mia!! Aiutu! Sarbatimilla!" Tutta ‘ddra genti si taliaru stunati sia pi lu spaviantu, sia pi chiddru ca diciva Cummari Rosa e dopo tanticchia capiaru ca a la Cummari ci aviva nisciutu lu sensu cu lu tirruri. "Puvireddra, - dissi Cummari la Binnarda - stunata ristà e ora cu ci lu dici? Cu si lu senti lu curaggiu?" Tutti ‘ddri cristiani invanu circavanu di cunurtarla. Iddra li taliava a unu a unu, comu na smammanica, circannu aiutu; vuliva na risposta, un cunfuartu e stanca a la fini calà la testa e s’ammurgà in un chiantu scunurtatu. Puvireddra Cummari Rosa, mala sorti! Tutti lu sapivanu a lu paisi ca la figlia Giuvannina l’avianu pi morta. Si diciva ca s’aviva ijttatu di ‘ncapu lu munti Carbaniu intra lu vaddruni e lu so corpu nun fu mai truvatu, pirchì si l’avianu manciatu li ciavuli. Cu fu la vitti fuijri pi lu Carbaniu e di tannu ‘n pua nun si ni sappi ‘cchiu nenti. "Povira Rosa - cunsiddrava Cummari la Binnarda - e tuttu chissu pi un velu di zita!". Già "pi un velu di zita!" si diciva. A ‘ddri tiampi la povira Giuvannina era ‘mmucca di tutti li genti, nichi e ranni, pi li turilli c’aviva fattu picchi nun si lu vuliva maritari "a chiddru": "Miagliu la morti subbitu, ca curcarmi a latu a Turillu Sparapacchiu!" Fuaru l’urtimi palori ca Rosa e Carmelu Ciciraru ‘ntisiru di ‘mmucca la figlia. E fu l’urtima vota ca la vittiru, pirchì fuij sbattiannu la porta. Era giustu lu Venniri Santu e li so lamenta si cumpunnivanu cu chiddri di li "lamintatura" ca purtavanu lu Signuri ‘n cruci. Cummari Rosa e Carmelu Ciciraru facivanu li furnara, avivanu lu miagliu furnu a ligna di lu paisi. Eranu Patri e matri di setti figli fimmini una ‘cchiu beddra e latina di l’antra. "Maritavu a l’antri ma figli cu sei biaddri picciuatti di lu burgisatu, - diciva Cummari Rosa a la vicina - ma chista Giuvannina ma fattu scattari lu cori. Ci dici la testa ca s’ava a ‘mmaritari cu la vesti bianca e lu velu di zita ‘ntesta!" Tutta ‘nirbusa si sfugava cu li cummari ca ijvanu a ‘mpurnari lu pani "Sta piacura niura!" la chiamavanu li suaru e so mà. Era tistarda comu un mulu e nun si cumminciva mancu quannu la suaru ci diciva: "Suaru mia, comu lu vua capiri? Siammu viddrani e chiddri di lu nostru cetu si maritanu cu la mantillina, tuttu ‘cchiu, cu lu scialli ,ntesta. E basta ‘cchiu! Chi ‘cc’ia ‘ntesta!? Fumiari?" Giuvanna nun li suppurtava si discursa, li tistardi eranu iddri, nun lu putivanu capiri ca si lu sunnava da quannu era picciliddra: ca lu ijuarnu di lu so matrimonio s’aviva a ‘mmittiri la vesti bianca e lu velu ‘ntesta. Oh, comu li taliava ‘ncantata a tutti chiddri ca si maritavanu accussì; ‘nzina la so meglia amica di lu cori, Filuzza, s’aviva maritata cu lu velu e la vesti bianca. Pariva na niavula di quantu era beddra ‘ddra vesta: longa e arrizzata a li scianchi e la pittina ricamata; ma lu velu era chiddru ca la cunzava, lu velu ca ci dava lustru. Ma chissu era nenti! La ‘cchiu beddra vesti di zita c’aviva vistu in vita so, era chiddra di la figlia di lu dutturi Giarrizzu, ca propriu di tannu ci accumincià la smània pi li vesti bianchi. Aviva circa ottu anni, quannu la vitti passari davanti a la so porta cu so patri ca l’accumpagnava suttavrazzu comu un rignanti e narriari un curteu d’amici e parianti ca nun finiva mai, tutti "vistuti unu ‘cchiu miaglia di l’antru!" pinzava. Giuvannina era vistuta comu li carusi di li so tiampi, li primi di lu novicentu: aviva na gonna a manta marrò longa a mezza caviglia e lu spenzeru di lu stessu culuri cu li sciuriddri ricamati, ci stava ranni picchì era di la suaru; aviva na facciuzza sciaccuata e beddra, l’uacchi marroni, ranni e vivaci; na vuccuzza di curaddru ca quannu arridiva la facci si ci alluminava. Ma Giuvannina aviva uacchi sulu pi la signurina Patrizia Giarrizzu, accussì si chiamava la zita, "Mamma mia!" dissi Giuvannina quannu si la vitti passari navanti: "Pari la Beddra Matri di lu Rusariu di quantu è beddra!" e la squatrava ‘ncantata di la testa a li piadi. Senza pirsuadirsi si misi a camminari appriassu a lu curteu e miazzu a ‘ddra genti fina, s’arritruvà assittata a la chiesa ni lu bancu di li parianti di la zita, cu la zita a un parmu davanti a iddra. La vesti di la zita era longa finu a li piadi, arrizzata a la vita e sutta era unchia a campana ca faciva tanti pieghi; era di sita e di velu; lu corpettu ‘mmeci era arraccamatu cu tanti curaddra e gingilli bianchi e luccicanti di la vita finu a lu cuaddru; li manichi eranu archi, archi ricamati sempri cu curaddra e gingilli lustrusi; narriari ci aviva na scocca bianca e longa finu a li canneddri e cuntinuava cu un strascicu, luangu un ijuarnu; ‘ntesta ci aviva lu velu a girari curunatu di na ghirlanta di sciuri e gingilli bianchi. Era un suannu, tantu ca nun arrisistì e allungà la manuzza e ci tuccà lu velu; si ’ntisi girari la testa e stava pi càdiri pi l’emozioni, quannu si ’ntisi na vintagliata ‘ncapu la manu e si l’arritrà sbuntata. Comu ci abbrusciava! Si la strincì forti forti cu l’antra manu e si misi silinziusa intra n’agnuniata. ‘Ddra tinta vintagliata pruviniva di Donna Luigia, la matri di Patrizia, ca pariva na statua di ijssu di com’era iliganti; era longa e sicca e camminava cu na mossa ca a lu paisi nu l’aviva vistu fari a nuddru; aviva ‘ntesta un cappiaddru niuru cu lu velu a riti avana ca ci ammucciava mezza facci; labbra tinciuti russi e la facci ‘mparinata. "Chi siti iliganti cu stu tallieur all’urtima moda!?" ci fici li cumplimenti la vicina assittata a latu "Ah si chiama tallieur s’armaru ca ci avi ‘ncapu li spaddri? - pinsò Giuvannina - m’avissi parutu na vurpi! Ah sucu ca ci vinissi si l’avissi ‘ngagliatu ma pà! Chi cosi strani si mintinu li ricchi! Mah!" Fu distratta di la vuci di lu parrinu quannu stava liggiannu l’attu di matrimoniu a Donna Patrizia e a lu figliu di lu ‘ncigniari di la pirrera, lu zitu: "Tu Patrizia Giarrizzo vuoi prendere come tuo legittimo sposo il qui presente Luciano Bonaccorti?" "’Nzina li nomi hannu belli sta genti ricca!" susprava Giuvannina, "Lo voglio!" rispunnì Donna Patrizia; la stessa dumanna la fici a lu zitu e appi la stessa risposta. Pua attaccà a leggiri l’attu: "Vi amerete nella cattiva e nella buona sorte. - e rivulgiannusi versu lu zitu - Il marito è il capo della famiglia, per cui tu uomo guadagnerai il pane col sudore della fronte e tu donna sarai sottomessa al volere del marito e partorirai i figli con dolore". St’urtimi palori Giuvannina nun l’aviva mai caputo, chi vulivanu diri, li aviva fissi ni lu ciaraviaddru: "Partorirai i figli con dolore"; "Mah! Ma si li picciliddri si ascianu sutta li cavuli, o, a massimu, sutta un pedi di ficu, chi sparati va diciannu ‘ssu parrinu? Mah!? Cosi di ricchi!" mentri pinsava ‘ssi cosi vitti la zita ca scinniva di l’antaru e tutti l’immitati s’abbicinavanu a guvitati pi farci l’augurij. Nuddru faciva casu a iddra pirchì era usanza ca a li picciliddri tuttu era lecitu senza distinzioni di cetu; ci ‘nn’eranu tanti e misi unne e ghè. Unni c’era fuddra c’eranu iddri: ni li vattia, ni li matrimoni, ni li sciarri e ‘nzina ni li funirali, li cuanzuli era festa pi iddri. Perciò Giuvannina s’arriducì ‘nzina a lu fistinu e ‘nmiazzu a ‘ddra confusioni tra musica e balli, manciari e cumpetti nun sapiva chi fari si stari vicinu alla zita o ijttarsi intra ‘ddru beni di Diu; "Chi fa tu ‘ccà?" s’intisi accusari; eranu li du antipatici frati di Donna Patrizia: Leo ca era di la so stessa età e Luca ca era ‘cchiu ranni; "Vuagliu taliari a la zita!" arrispunnì siddriata, "nun pua ristari picchì nun si ammitata e pua nun si gradita! Tu si viddrana e furnara e ‘cca nun ci po stari" conclusi Luca. A ‘ddri palori, chini di vilenu, Giuvannina stava sbuttannu a chianciri, quannu Donna Patrizia, ‘ntisi la discussioni e si ci abbicinà rimproverannu li frati e cu na vuci d’ancilu ci dissi: "Io, l’ho invitata a questa bella bambina, quindi voi smettela e non molestatela più se no farete dopo i conti con me!" L’uacchi di Giuvannina s’anchiaru di lustru e cuntenta e rivirenti ci vasà li mani pi ringraziarla e stralunata ci dissi: "Oh, quantu siti beddra e sciaurusa, Donna Patrì. Nuddru ha mai avutu na vesti e un velu comu a voscenza, pari fattu cu pampini di lu paradisu e si a vossia ci vinni appriassu è pi addumanarvi na grazia comu si fussivu na santa: chi fussi bellu si quannu iju mi maritu vossia pi putissi pristari sta vistina cu stu velu, fussi ‘cchiu filici di na reggina". A sti palori Donna Patrizia ristà tantu miravigliata ca ci arrispunnì: "Sta tranquilla, piccina mia, te lo presterò, te lo prometto", e ridiannu l’abbrazzà e ci detti na vasata ni la frunti pi sigillari stu pattu. Giuvannina cuntenta comu na Pasqua currì a stocca ammi intra ni so mà e assaccannu ci cuntà tutti cosi; ma quannu ci dissi ca s’aviva a maritari cu la vesti bianca e lu velu, so mà arridiannu ci arrispunnì: "A ‘cca tannu ti n’ammanciari cuddriruna affumati!!" Di ‘ddru ijurnu nuddru fu capaci di livarici di ‘ntesta stu pinziari. Giuvannina ormai picciotta aviva sempri la stessa ‘ntinzioni e quannu ogni tantu si pigliava ‘ssu discursu a ritornellu diciva: "M’ammaritari accussì vistuta, a la facci di Sabella e Marannina ca si siantinu sperti picchì sunnu figli di mastru scarparu e hannu lu dirittu di mintirissirla e iju no, dicinu iddri, picchì sugnu viddrana. E chi hannu ‘cchiu di mia? - spiava, spunuta a so matri - ca sparti mi fannu suspetta?! Com’è!? Si viannu a accattari lu pani pi tri misi a cridenza, e sparti parlanu ca su chissà chi cosa?! Ma cu l’ammintà su cetu? Iju mi siantu miagliu d’iddri, libbera e ‘cchiu sperta, e m’ammaritari comu dicu iju!" "No figlia mia, nun t’arrizzicari ca ni scimia tuttu lu paisi, comu a Turillu Sparapacchiu, ca è figliu di viddrani e abbastica ca si senti ‘cchiu allittratu picchì surdatu si piglià la terza limintari, va camminannu cu lu cappiaddru e lu sicarru ‘mmucca e tutti lu scimianu chiamannulu: l’abbucatu Braccu, e quannu passa ci lu gridanu narriari e ci fannu un piditu scasciusu ca si siantinu ‘nzina a Milocca! E a tia figlia mia, si ti siantinu t’ava a finiri peggiu d’iddru e a ristari intra pi simenta, tu e la to babbia!" "Miagliu schetta ma no maritarmi cu la mantellina!" cunclusi minacciusa Giuvannina. ‘Ntantu lu tiampu passava e s’abbicinava lu ijuarnu di la festa di San Giseppi; Cummari Rosa chiamà a Giuvannina e tutta cuntenti ci dissi: "Giuvannina la mamma, assettati ca te diri na cosa!? Vidica ti stammu faciannu zita cu un picciutiaddru ca speru ca ti piaci: Pitrinu di la ‘zza Marasanta la Brizzitana, travagliaturi comu a iddru nun ci ‘nnè! Avi na cuticeddra siminata e la mula p’arricogliri; si fa midè l’urticiaddru e nun t’ava ‘mmancari nenti; avi na crapa e quattru piacuri: tumazzu e latti nun t’anna ‘mmancari si pua lu Signuri ti duna la grazia di aviri picciliddri; è di famiglia onesta e unurata comu a nantri, viddraniaddri dignitusi;" Giuvannina la stava ‘ntirrumpiannu, quannu so mà ci attuppà la vucca cu li mani e arraggiata ci dissi: "Ora buanu! Lu sacciu chiddru ca ‘ddiri! Ti stannu schifiannu tutti! Quanti matrimonia tannu purtatu e tu nenti: chiddru è cacatu, chiddru è stuiatu, chiddru è pisciatu, ora no! L’addiri iju! Chissa e na Pruvvidenza ca sopiddra si si ripeti, e tu ti mariti a Pitrinu ca a stari comu a lu vermi ni lu tumazzu!" Giuvannina assittata silinziusa intra n’agnuni ascuntava di malavoglia li palori di so mà. Ni ‘ddru momentu trasì so patri ca sintiannu lu discursu sbuttà arrabbiatu: "Buanu ‘cchiu! Sta storia ava a finiri! Mi vitti so pà di Pitrinu e vuannu na risposta, ca s’è ‘sse, duminica ca è festa, comu trasuta di zitata ci portanu lu pittinicchiu e lu fazzulettu. E ora pinzatilla lestu!" Cummari Rosa, prima ca la figlia rapissi vucca, dissi: "Certu ca è se! - taliannu la figlia cu l’uacchi tuarti - Chiuttuastu susiti di druacu e aiutami a rizzittari la casa. - e abbicinannusi a la figlia cu na taliatura ‘cchiu sirena cuntinuà – Però, mi pari ca stu picciuattu ti piaci?! Anzi pi ‘mmia v’assumigliati ‘nzina! Vi viju già davanti a lu parrinu ca vi marita." "Nun curriti assà ca vi stuccati li gammi, - arrispunnì Giuvannina - stavota vi puazzu fari cuntenti, ci po diri di se, ma m’ava ‘mmaritari cu la vesti bianca e lu velu ‘ntesta!" "Batti lu pupu!? Allura si scimunita?! E chi ammu dittu finu astura?" gridò Cummari Rosa sbattiannusi li mani ‘ntesta e curriannu versu la figlia pi ciampuliarla tutta; subitu la firmà lu maritu e la fici carmari faciannu na riflissioni: "Rò, ascunta chi ti dicu e assirenati: accuntintammula acca ca si decisi a maritarsi, capaci ca a stu carusu ci piaci aviri la zita cu lu velu e la vesti bianca anchi s’e viddranu, e si nun ci la voli fari iddru ci la faciammu fari nantri, abbastica ca si marita e finisci stu turmiantu intra sta casa!". Nastromenti si ‘ntisi tuppiari a la porta e giustu giustu era Grazia la suaru di Pitrinu ca si vinni a siggiri la risposta. Giuvannina si ‘mpirtusà narriari a na porta p’ascuntari chi si diciva. Cummari Rosa la fici accumudari cu tanti mascimanati, e Grazia attaccà comu ‘ntroduzioni a vantari li miravigli di lu frati, mancu fussi un principi riditariu; Giuvannina sturciva la vucca e pinsava: "Na guardi lu frati assumiglia a ‘ssa stolita!" Finarmenti si piglià lu discursu di la zitata e Cummari Rosa senza tanti allungamianti ci dissi comu stavanu li fatti. Grazia prima si la piglia a scherzu ma pua vidiannu ca ‘nsistivanu, tutta arrisintuta ci arrispunnì: "Nantri nun siammu purricinella ca faciammu arridiri la genti; fussivu burgisi, vi si putissi accunsentiri, ma siti sulu viddrani e furnara, arrobba pasta e affumati di paglia vagnata, ca lu fìatu di fumu si senti d’arrassu. Antru chi velu ‘ntesta!" A sti palori sgriddrà Giuvannina, comu na furia di ‘mpiarnu e ‘mpaiannusilla navanzi ci dissi: "Iju mi vuagliu maritari comu dicu iju, e cu mi voli m’ava a pigliari accussì senza rimissioni di piccati: picchì stu fattu di lu cetu nun ma mai cuddratu, comu nun mi cuddrati vù, cu tuttu lu vostru apparintatu!" "Allura si sulu degna di carricariti a Turillu Sparapacchiu!" ci astimià, siddriata, Grazia pi spregiu e sputannuci a la porta s’innij scaccaniannu. Allampu tuttu lu paisi sappì sa storia tantu ca ci nisciaru ‘nzina la canzuna e nun c’era scarparu e mastru firraru ca nun la cantava. Fu ranni la vriogna di Rosa e Carmelu ca nun niscivanu ‘cchiu mancu li naschi fori. La vera tragedia fù quannu s’abbicinava la Pasqua e ci iji pi matrimonio Turillu Sparapacchiu diciannuci a lu ‘zzi Carmelu, ca gia stava faciannu allestiri la vesti bianca cu lu velu di la meglia sarta di lu paisi. Cummari Rosa chiamà a la figlia e ci dissi ca finarmenti quarcunu si la carricava accussì comu vuliva iddra. A Giuvanninna ci si rapì lu cori di la gioia a ‘ddri palori di so ma, e cu ranni suddisfazioni ci rimpaccià ca finarmenti c’eranu genti sperti ca la pinzavanu comu a iddra; ma quannu sappi ca lu pritindenti era Turillu Sparapacchiu, e ca so pa aviva già accunsintutu a lu matrimoniu, iddra comu na foddri si misi a gridari ca a chissu Turillu nun lu vuliva; so ma l’aggrampà pi li capiddri e gridannu ci dissi: "Basta cu sta storia! Quannu avivatu lu zitu nun vulivatu la mantillina, ora ca ha la vesta bianca e lu velu nun vua lu zitu! Si pò sapiri chi vua? Ora l’amma a diri nantri e attuastu ca ti strascinammu morta ‘ncapu l’antaru tu a l’abbucatu Braccu ti lu mariti! Oh ti manci sta minestra o ti ijatti di la finestra!" Tutti lu sapiammu comu iji a finiri sa trista discussioni, ma nuddru ammeci sapi chiddru c’aviva succiduto viramenti. A Giuvannina nun si l’avivanu manciatu li ciavuli ma di lu Carbaniu iji a finiri a Palermu; comu nun si sappi mai, ma lu pirchi era chiaru. Ijunta a Palermu s ‘aviva rifugiatu in un cummentu di monachi di carità ca la guvirnaru bona pi du anni; furtuna vonzi ca un ijuarnu ca la purtaru a la missa, la vitti un picciuattu ca s’innamurà a primu istanti: era lu figliu di lu Baruni Di Lauria, ca si la vonzi addirittura maritari. Chissu Cummari Rosa lu sappi di Patri Lumia, lu pridicaturi, lu stessu ijuarnu di l’incendiu; pi iddra fu comu nesciri di lu ‘mpiarnu e trasiri ‘mparadisu. Quannu sappi ca a ijorna avera a arrivari a lu paisi pi maritarisi, nun ci fu viarsu di putirla parari pi la cuntintizza. Giuvannina, dopu du ijorna, arrivà in pompa magna ‘ncapu na carrozza senza cavaddru ca nun s’aviva vistu mai, aviva na vesta bianca e un velu ‘ntesta ca supravanu li so sogni; a la facci di lu paisi e di li so usanzi. Di tannu ‘ssa canzuna s’intunava ni li scarpara e ni li firrara: "Pi mircè di la furnara Giuvannina, ‘nzina li puarci e li gaddrini, pi maritarsi si misiru lu velu ‘ntesta e la bianca vistina!"